Диннинг манбаи нима?

Дин ҳақидаги тортишувлар хоҳ ОАВда бўлсин, хоҳ халқ орасида бўлсин, узлуксиз янгиланиб туради. Бу тортишувларда ким ҳақ-ким ноҳақ, кимнинг далили тўғри ва кучли эканини қандай аниқлаш мумкин? Нима учун биттагина дин номидан икки-уч ва баъзан ундан-да кўпроқ ҳукмлар олға сурилади? Аллоҳ тарафидан индирилган дин билан инсонлар тарафидан уйдирилган дин ўзаро қандай фарқланади?

Қўлингиздаги китоб ушбу саволларга жавоб топиш ва бу мавзудаги ихтилофларга нуқта қўйиш учун ёзилгандир. Китобнинг биринчи тамал тоши ва жавоб топилиши шарт бўлган энг муҳим саволи – «Диннинг манбаи нима?» саволидир. Ушбу саволга бериладиган жавоб, қолган барча жавобларни ҳам белгилайди. Китоб саҳифаларида кўрилажаги каби, дин номидан ўртага ташланадиган фарқли фикрларнинг тамал манбаи, мана шу саволга бериладиган фарқли жавоблардир. «Диннинг манбаи нима?» саволига аниқ ва узил-кесил жавоб бермай туриб, диний тортишувларга киришиш ва ҳар бир саволга бирма-бир, динни англашдаги тамал услубни (методологияни) белгиламай туриб, жавоб беришга уриниш, ОАВдаги ва халқ орасидаги диний тортишувларда кўраётганимиз боши берк кўчанинг биринчи сабабидир. Continue reading →

Издание: Л. Н. Толстой, Полное собрание сочинений в 90 томах, академическое юбилейное издание, том 29, стр. 57-85.

Если человек делает дело не для показу, а с желанием совершить его, то он неизбежно действует в одной, определенной сущностью дела, последовательности. Если человек делает после то, что по сущности дела должно быть сделано прежде, или вовсе пропускает то, что необходимо сделать для того, чтобы можно было продолжать дело, то он наверное делает дело не серьезно, а только притворяется. Правило это неизменно остается верным как в материальных, так и в нематериальных делах. Как нельзя серьезно желать печь хлебы, не замесив прежде муку, и не вытопив потом, и не выметя печи и. т. д., так точно нельзя серьезно желать вести добрую жизнь, не соблюдая известной последовательности в приобретении необходимых для того качеств. Continue reading →

Ҳабибулла Ҳаким

”Ислом ва Замон” рисоласидан боблар.

Аксар мусулмонларнинг Самовий динлар вакиллари, яҳудий ва христианларга нисбатан қарашлари ҳам кескин ислоҳотларга муҳтож. Реакцион дарслар таъсири остидаги аксар диндошларимиз, мусулмонлар бошига тушган ва тушаётган барча мусибатларга яҳудий ва христианлар айбдор, улар худонинг душманларидир, деб тушунадилар. Исломнинг аввалида Пайғамбаримиз с.а.в га қарши чиққан Аҳли китоблар ҳақида нозил бўлган жуда кўп салбий маънодаги оятларни тўғри тушуна олмаслик ҳам юқоридаги тушунчага сабабдир.
Биз ҳам шу дарслар таъсирида ўзимизни энг охирги ва мукаммал дин вакиллари эканимиздан фахрланар ва Аҳли китобларга бир қадар таҳқир назари билан қарар эдик. Лекин, шу энг мукаммал дин вакиллари неча асрлардан бери ўз ички зиддиятларини ҳам йўқота олмаганимиз ҳолда, Аҳли китобларнинг 27 та давлати бирлашгани, инсоният ҳаёти, соғлиғи, тараққиёти учун дунёдаги энг керакли ва сифатли барча нарсаларни ишлаб чиқараётгани, инсон ўзини Аллоҳнинг энг мукаррам махлуқи эканини тўла ҳис қилиб яшай оладиган инсонпарвар жамият барпо этгани, ўз ҳудудларидан ташқари дунёнинг барча қолоқ мамлакатларига ҳам беҳисоб инсонпарварлик ёрдамлари кўрсатаётгани мени ҳайрон қолдирар эди. Continue reading →

Дин бор ва у бизга керак. Биз мустаҳкам пойдеворга эга динни қўллаб – қувватлаймиз. Пойдевор мустаҳкам:бироқ бу пойдевор устига қурилган уй узоқ асрлар давомида унитилди. Баъзи жойлари чириди, бироқ ҳеч ким бу бинони таъмирлашга унамади, бунга эҳтиёж сезмадилар. Аксига олиб ғайритабиий таъсирлар, тушунчалар, диний ўйдирмалар бу бинога янада қаттиқ зарар етказди. Бугун бу бинога ҳеч ким яқинлашмайди, ҳеч ким уни таъмирламайди. Бироқ, ундаги ёриқ жой вақт ўтган сари очилиб, кенгайиб бормоқда ва бир кун келиб мустаҳкам пойдевор устида бошқа уй қуриш зарурати юзага келади.

Дин – бу бизнинг виждонимиз, эътиқодимиз масаласидир. Ҳамма ўз виждони овози ва чақириқларига бўйсунади. Биз динни чуқур ҳурмат қиламиз. Биз хаёл ва тафаккурга мухолиф кишилар эмасмиз. Биз фақат диний ишларни давлат ва халқ ишларига аралаштирилишига қаршимиз. Биз реакционерларга имконият бермаслигимиз керак. (Асаф Илбай ҳикоялари, Хотиралар, 102 – 103 б). Continue reading →

Ҳабибулло Ҳаким

ЯГОНА ЧОРА – АСЛГА ҚАЙТИШ

Ниҳоятда олижаноб, баландпарвоз далил ва даъволаp билан даъват қилинишига қарамай, бу ҳаракатларнинг Пайғамбаримиз с.а.в.нинг ҳаракатлари каби ижобий самара бермаётганининг сабабларини ушбу ташбиҳ орқали ифода қилиш мумкин:
Мавжуд исломнинг бугунги ҳолати яхши пишган катта карамга ўхшашдир. Пайғамбаримиз с.а.в. олиб келган Ислом унинг ўзагидир. Ўзакни ўраб олган сон-саноқсиз баргларни эса Пайғамбаримиздан 150-200 йилдан кейин одамлар ижтиҳод ва маҳорат билан ўрай бошлашган ва ҳозиргача ўрамоқдалар.
Тўғри, ҳар бир барг ўзакка боғланган…
Мусулмонларнинг ўз динларига нисбатан қилаётган ишлари ҳам, одамларнинг карамни ишлатишларига ўхшайди. Карамнинг баргларини тўғраб, майдалаб, жуда эътибор билан ишлатишади, ўзакни эса эътиборсиз ташлаб юборишади. Мусулмонларнинг бутун эътиборлари шу баргларга бурилиб қолгани, ислом деганда аслни, ўзакни эмас, балки ўша ўзлари қўшган ва қўшиб олаётган қўшимчаларни тушуниб, ўзакни эътиборсиз ташлаб қўйганлари – ҳамма балонинг бошидир.
Инсоният тарихида кўп ҳолатлар спиралсимон тарзда такрорланар экан. Насроний дини тарихида ҳам шунга ўхшаш ҳолат бўлиб ўтган. Ўз даврида черков одамларнинг ҳар бир қадамини, ҳаракатини назорат қилган, ҳатто, илмий саволларга ҳам дин номидан жавоблар бераверган. Continue reading →

Ҳабибулло Ҳаким (Душанбе)

ИСЛОМ ВА ИНСОН

Инсон тафаккури англай олган жами гўзал сифатлар Эгасининг олий иродаси маҳсули, борлиқнинг меҳвари (барча нарсалар унинг атрофида ҳаракатланувчи бир ўқ), Моликнинг ер юзидаги ўринбосари ўлароқ яратилмиш Ҳазрати инсоннинг ўрнини, мартабасини, мавқеъини англаш ва англатиш ғоят муҳим вазифадир.
Ислом юртларидаги инсон ҳуқуқлари борасидаги муаммолар, мусулмонлар орасидаги ўзаро муносабатларнинг ачинарли ҳолати бизни бу муаммога жиддий аҳамият беришимизни ва бу борада кенгроқ фикр юритишимизни тақозо этади.
Борлиқнинг Холиқи ердаги ўринбосарига раҳмат қилиб ўзининг илм уммонидан бир қатра илму-ҳикмат берди. Шу илмни, ақлни, тафаккурни керакли йўналишда ишлатиб унумли фойдаланаётган халқлар борлиқнинг сир асрорларини ўрганиб жуда катта ютуқларга эришмоқдалар.
Замонавий фалакиёт олимлари кашф этган маълумотлар, Аллоҳнинг мулки бўлган коинотнинг нақадар улкан ва ҳудудсиз эканини билдирса, заррани қирқ мингга ёриб инсоният учун фойдали кашфиётлар қилаётган нанотехнология олимларининг ютуқлари бу мулкнинг эгасини қанчалар буюк илм ва ҳикмат соҳиби эканлигига далолат қилиб, барча онгли одамларни ўз роббиларини янада яқинроқ танишларига сабаб бўлмоқда. Continue reading →

Ҳабибулло Ҳаким (Душанбе)

ИСЛОМ ВА СИЁСАТ

Маълумки, бугунги кунда жаҳонда ҳар хил сиёсий тузумлар мавжуд ва улар ўзаро кураш, мусобақа ҳолатидадирлар. Қай бирлари ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан юксак чўққиларга етишган бўлса, қай бирлари анчагина ортдадирлар. Албатта уларнинг ҳар бири ўзларининг тузумлари энг афзал тузум эканини иддао қиладилар. Аммо, ҳозирги ахборот-алоқа замонида уларнинг ҳар бирининг қандай ҳолатда эканлиги ҳеч кимга сир эмас.
Афсуски, жаҳон сиёсат майдонида ислом мафкураси башарият етишган барча яхши-ёмон сиёсий тузумларни барчасини маҳв этиб, йўқ қилиб, зўрлик билан ўз тузумини ўрнатмоқчи бўлган ёвуз бир куч қабилида талқин қилинмоқда.
Бунга албатта, исломнинг моҳиятини тўла тушуна олмаган, чаласавод “ислом лашкарлари”, ўта реакцион тушунчадаги “алломалар”нинг ислом динини жанжалкаш, мутаассиб, ўз фикри, тушунчаси йўлида ҳеч нарсадан қайтмайдиган қайсар, ақлсиз сиёсий куч қатори намоён этаётганлари сабабдир. Continue reading →

Ҳабибулло ҳаким

(”Ислом ва Замон” рисоласидан боблар)

Маълумки, шариатнинг асосий манбаълари бўлган Қуръони карим ва саҳиҳ ҳадисларнинг муқаддаслиги ва дахлсизлиги шубҳасиз.
Бироқ, мусулмонларнинг ўзаро тортишув ва жанжалларига доимий сабаб қилиб ушланаётган шариат ҳукмлари олимларнинг Қуръон ва ҳадисни ўрганиб ўз ақлларига, тушунчаларига мувофиқ талқин этган қонун-қоидалардир.
Яъни, инсон тушунчасининг, фикрининг маҳсулидир.
Дарвоқеъ, шариат, мусулмон фақиҳлари тарафидан Пайғамбаримиздан кейин 2-3 аср давомида шаклланган. Бундан ташқари, бу жараён ҳозирги даврдан кескин фарқ қилувчи ўзига хос тарихий шароит ва даврда амалга ошган.
Шунинг учун ҳам айнан бир масалада ҳар хил олимлар ўз замони, макони ва шароитига мувофиқ хилма-хил қонун-қоидалар, фатволар чиқарганлар.
Бинобарин, замонавий мусулмон фақиҳлари, шариат асослари бўлган Қуръони Карим ва Ҳадиси шарифни ҳозирги замон талабларига мос тарзда талқин этган ҳолда замонавий шариат қонунларини ишлаб чиқишлари мумкин ва зарурдир. Continue reading →

Ахмад ҳожи Х о р а з м и й

(Қайта ишланган ва тўлдирилган иккинчи нашри)

Л о н д о н – 2010

М у қ а д д и м а

Аузу биллаҳи самиал алиманаш-шайтонир-рожийм.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.

Биз бандалари учун муқаддас ва илоҳий китоб – Қуръони каримни нозил қилган буюк илм ва қудрат соҳиби – улуғ Аллоҳга беадад ҳамду санолар бўлсин!

Унинг ҳабиби ва охирги пайғамбари, Қуръони каримни биз умматларига етказган Муҳаммад алейҳиссаломга дуруду саловотлар бўлсин!

Истиқлолнинг берган энг улуғ неъмати эътиқодимиз ва динимиз асоси бўлмиш Қуръони каримнинг қайтиши бўлди. Даҳрийлар тузуми давридаги 70 йилдан ортиқ вақт мабойнида Қуръони каримни ўрганиш ва ўқиш жуда озгина эътиқодли кишиларга (катта хаф остида) насиб этган. Шу боис кўпчилик унинг нузули, ёзилиш тарихини билишда ва уни тушинишда қийинчилик сезадилар. Continue reading →

Курманалиев Максат

Фан – кофирларнинг куфрона амалими?

Инсоният тарихи илмий, иқтисодий ва маданий ҳаётда турфа ютуқларга эришган ўрта асрларда ислом олами маърифат маркази бўлгани, маданиятда етакчи ўринда бўлгани ҳеч кимга сир эмас. Аммо бугунги кунда ислом олами фан борасида жуда қолоқликда қолиб кетди.

Ҳозирги замоннинг аксар мусулмон олимлари тарихда ”Исломнинг олтин асрлари” деб аталган даврларда яшаб ўтган мусулмонларнинг буюк илмий ихтиролари ва ютуқлари ҳақида кўтаринки руҳ билан ёзишади. Улар ўзларининг асарларида ўша даврнинг мусулмон олимлари тарафидан қилинган ихтиролар, ўша даврда ислом оламининг илм фанга қўшган улкан ҳиссаси ҳақида батафсил ҳикоя қилишади.

Ислом олами ҳозирги замон тараққиётидан том маънода бир чеккада қолган бугунги кунда, кўпчилик мусулмонлар ўзларининг нигоҳларини улкан зафарлар, буюк ихтироларга бой, таҳсинларга лойиқ ишларни амалга оширган мусулмонларнинг ўтмишига қаратдилар. Аммо буюк тарихимиз ҳақида ёзаётган бу кишилар ислом оламининг тараққиёти, ҳайратомуз муваққиятидан кейин дуч келган инқирозининг сабаблари ҳақида сўз очмайдилар. Менимча улар охирги асрларда биз ботиб қолган қолоқлик асоратидан ўзларининг “буюк ўтмиш”ларини пеш қилиш билан тасалли олаётганга ўхшайдилар. Continue reading →

Ҳабибулло Ҳаким

”Ислом ва Замон” рисоласидан боблар.

Парвардигори олам ислом умматига ўзининг то қиёмат боқий китобида қайта-қайта таъкидлаб ақлларини ишлатишни, фикр юритишни буюрганига қарамай ислом юртларидаги фикр, сўз эркинлиги масалалари жиддий ислоҳотларга муҳтождир.
Ислом юртларидаги фикр, сўз эркинлиги масалалари барчага маълумки жуда ачинарли аҳволда.
Ҳар қандай жамиятнинг ҳар хил ижтимоий касалликларга чалинишининг, охир – оқибат бу касаллик кучайиб жамиятнинг ҳалокатига сабаб бўлишининг олдини олувчи энг ижобий восита бўлган танқидий қарашларни, танқидий фикрларни очиқ изҳор этишнинг ва сўз эркинлигининг бўғиб ташлангани ислом юртларининг ижтимоий ва иқтисодий таназзулининг асосий сабабларидан биридир.
Ислом ва мусулмонларнинг фазилатлари ҳақида беадад, ўз-ўзини мақтовчи, олқишловчи китоблар ёзилавериб фақат шундай бир тарафлама китоблар ўқишга ўрганган аксар омма танқидий китобларга нисбатан салбий қарашлардадир.
Бунинг устига ўз мухолифларини енгиш йўлида ҳар қандай шармандаликдан қайтмайдиган, динни ўз шахсий ёки гуруҳий манфаатлари йўлида ишлатишга ўрганиб қолган сохта “дин жонкуярлари”нинг усталик билан халқ фикрини ҳоҳлаган кўйларига солиб ўйнатишлари сабаб ҳам танқидий фикр билдиришга кўпчилик журъат этолмайди. Continue reading →

”Ислом ва Замон” рисоласидан боблар.

Ислом оламидаги аксар уламолар, одамлар ер юзида фақат исломий давлат бошқариш системасидагина бахтли, фаровон, тўғри ҳаёт кечирадилар, дунёдаги мавжуд ижтимоий системаларнинг барчаси ғайри исломий ва хато системалардир, жумладан, демократия ҳам хато, исломга зид деб тушунтирадилар. Аслидачи?
Қора кўзойнакларни олиб қўйиб, дунёдаги демократик давлатлар ва исломий давлатлар ҳолатларини солиштириб кўрайлик:
Аввало, Аллоҳ унинг ажлидан бу дунёни яратган энг мукаррам маҳлуқи – инсон ва унинг ҳуқуқлари масаласи ислом юртларининг бирортасида маъқул даражада эмас.
Тўғри, баъзи иқтисодий имконияти яхшироқ юртларда одамларнинг иқтисодий аҳволлари бирмунча яхши, лекин инсон фақат қорни тўйганидан қаноатланиб яшайверадиган ҳайвон эмас-да!
Бу жойларда ҳам фикр эркинлиги, сўз эркинлиги, инсон ҳуқуқлари, сайлаш ва сайланиш ҳуқуқи масалалари мушкул аҳволда. Ҳокими мутлақ бўлиб олган ҳукмдорлар, ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий майдонда ҳеч кимга ҳисоб бермай, ҳоҳлаганларини қилишади… Continue reading →

СЎЗ БОШИ

“Ислом ва Замон” китоби мусулмонларнинг бугунги муаммолари, келажак авлодни, қизларни мактабларда яхши ўқитиш, мактаблардаги таълим сифатини яхшилашга ҳаракат қилиш, ички зиддиятларни йўқотиш, инсон ҳуқуқлари масаласи, бошқа динлар одамлари билан яхши муносабат ўрнатиш, демократиянинг мусулмонлар ҳаётидаги ўрни, мусулмонларнинг демократик принципларни қўллашлари ислом асосларига мувофиқ ва зарурлиги ҳақида ёзилган. Ҳозирги кундаги энг долзарб масала – ислом ва терроризм ҳақида фикрлар билдирилган. Терроризм исломнинг принципи эмас, исломни нотўғри тушунган ва тушунтираётган ғаламис одамларнинг принципи экани исботлаб берилган. Китобнинг охирида бу муаммоларни йўқотиш учун қилиш керак бўлган ишларнинг дастури берилган.
Бу китобнинг чиқиши мамлакатимизда ривожланган демократик давлат мустаҳкамланишига ёрдам қилади деб умид қиламан. Continue reading →